Sumantra Rails at Kaikeyi
Valmiki Ramayana – Kanda 2 – Sarga 35
ततो निर्धूय सहसा शिरो निःश्वस्व चासकृत् |
पाणौ पाणिम् विनिष्पिष्य दन्तान् कटकटाय्य च || २-३५-१
लोचने कोपसम्रक्ते वर्णम् पूर्वोचितम् जहत् |
कोपाभिभूतः सहसा सम्तापमशुभम् गतः || २-३५-२
मनः समीक्षमाणश्च सूतो दशरथस्य सः |
कम्पयन्निव कैकेय्या हृदयम् वाक्छरैश्शितैः || २-३५-३
वाक्यवज्रैरनुपमैर्निर्भिन्दन्निव चाशुगैः |
कैकेय्या सर्वमर्माणि सुमन्त्रः प्रत्यभाषत || २-३५-४
यश्यास्तव पतिस्त्यक्तोराजा दशरथः स्वयम् |
भर्ता सर्वस्य जगतः स्थावरस्य चरश्य च || २-३५-५
न ह्यकार्यतमम् किंचित् तव देवीह विद्यते |
पतिघ्नीम् त्वामहम् मन्ये कुलघ्नीमपि चान्ततः || २-३५-६
यन्म हेंद्रमिवाजय्यम् दुष्प्रकम्प्यमिवाचलम् |
महोदधिमिवाक्षोभ्यम् सन्तापयसि कर्मभिः || २-३५-७
मावमंस्था दशरथम् भर्तारम् वरदम् पतिम् |
भर्तुरिच्छा हि नारीणाम्पुत्रकोट्या विशिष्यते || २-३५-८
यथावयो हि राज्यानि प्राप्नुवन्ति नृपक्षये |
इक्ष्वाकुकुलनाथेऽस्मिंस्तल्लोपयितुमिच्छसि || २-३५-९
राजा भवतु ते पुत्रो भरतश्शास्तु मेदिनीम् |
वयम् तत्र गमिष्यामो रामो यत्र गमिष्यति || २-३५-१०
न हि ते विषये कश्चिद्ब्राह्मणो वस्तुमर्हति |
तादृशम् त्वममर्यादमद्य कर्म चिकीर्षसि || २-३५-११
नूनम् सर्वे गमिष्यामो मार्गम् रामनिषेवितम् |
त्यक्ताया बान्धवैः सर्वैर्ब्राह्मणैः साधुभिः सदा || २-३५-१२
का प्रीती राज्यलाभेन तव देवि भविष्यति |
तादृशम् त्वममर्यादम् कर्म कर्तुम् चिकीर्षसि || २-३५-१३
आश्चर्यमिव पश्यामि यस्यास्ते वृत्तमीदृशम् |
आचरन्त्या न विदृता सद्यो भवति मेदिनी || २-३५-१४
महाब्रह्मर्षिसृष्टा वा ज्वलन्तो भीमदर्शना |
धिग्वाग्दण्डणा न हिंसन्ति रामप्रव्राजने स्थिताम् || २-३५-१५
आम्रम् चित्वा कुठारेन निम्बम् परिचरेत्तु यः |
यश्चेनम् पयसा सिञ्चेन्नैवास्य मधुरो भवेत् || २-३५-१६
अभिजात्यम् हि ते मन्ये यथा मातुस्तथैव च |
न हि निम्बात्स्रवेत्क्षौद्रम् लोके निगदितम् वचः || २-३५-१७
तव मातुरसद्ग्राहम् विद्मः पूर्वम् यथाश्रुतम् |
पितुस्ते वरदः कश्चिद्ददौ वरमनुत्तमम् || २-३५-१८
सर्वभूतरुतम् तस्मात्सम्जज्ञे वसुधाधिपः |
तेन तिर्यग्गतानाम् च भूतानाम् विदितम् वचः || २-३५-१९
ततो जृम्भस्य शयने विरुताद्भूरिवर्चसा |
पितुस्ते विदितो भावः स तत्र बहुधाऽहसत् || २-३५-२०
तत्र ते जननी क्रुद्धा मृत्युपाशमभीप्सती |
हासम् ते नृपते सौम्य जिज्ञासामीति भाब्रवीत् || २-३५-२१
नृपश्चोवाच ताम् देवीम् देवि शंसामि ते यदि |
ततो मे मरणम् सद्यो भविष्यति न संशयः || २-३५-२२
माता ते पितरम् देवि ततह् केकयमब्रवीत् |
शंस मे जीव वा मा वा न मामपहसिष्यसि || २-३५-२३
प्रियया च तथोक्तः सन् केकयः पृथीवीपतिः |
तस्मै तम् वरदायार्थम् कथयामास तत्त्वतः || २-३५-२४
ततः स वरदह् साधु राजानम् प्रत्यभाषत |
म्रियताम् ध्वंसताम् वेयम् मा कृथास्त्वम् महीपते || २-३५-२५
स तच्छ्रुत्वा वचस्तस्य प्रसन्नमनसो नृपः |
मातरम् ते निरस्याशु विजहार कुबेरवत् || २-३५-२६
तथा त्वमपि राजानम् दुर्जनाचरिते पथि |
असद्ग्राहमिमम् मोहात्कुरुषे पापदर्शिनि || २-३५-२७
सत्यश्चाद्य प्रवादोऽयम् लौकिकः प्रतिभाति मा |
पित्ऱ्^ऊन् समनुजायन्ते नरा मातरमङ्गनाः || २-३५-२८
नैवम् भव ग़ृहाणेदम् यदाह वसुधाधिपः |
भर्तुरिच्चामुपास्वेह जनस्यास्य गतिर्भव || २-३५-२९
मा त्वम् प्रोत्साहिता पापैर्देवराजसमप्रभम् |
भर्तारम् लोकभर्तारमसद्धर्ममुपादधाः || २-३५-३०
न हि मिथ्या प्रतिज्ञातम् करिष्यति तवानघः |
श्रीमान्दशरथो राजा देवि राजीवलोचनः || २-३५-३१
ज्येष्ठो वदान्यः कर्मण्यः स्वधर्मपरिरक्षिता |
रक्षिता जीवलोकस्य बली रामोऽभिषिच्यताम् || २-३५-३२
परिवादो हि ते देवि महान्लोके चरिष्यति |
यदि रामो वनम् याति विहाय पितरम् नृपम् || २-३५-३३
स राज्यम् राघवः पातु भवत्वम् विगतज्वरा |
न हि ते राघवादन्यः क्षमः पुरवरे वसेत् || २-३५-३४
रामे हि यौवराज्यस्थे राजा दशरथो वनम् |
प्रवेक्ष्यति महेष्वासः पूर्ववृत्तमनुस्मरन् || २-३५-३५
इति सान्वैश्च तीक्ष्णै कैकेयीम् राजसंसदि |
सुवन्त्रः क्षोभयामास भूय एव कृताञ्जलिः || २-३५-३६
नैवसाक्षुभ्यते देवी न च स्म परिदूयते |
न चास्या मुखवर्णस्य विक्रिया लक्ष्यते तदा || २-३५-३७
|| इति वाल्मीकि रामायणे आदि काव्ये अयोध्य काण्डे पंच त्रिंशः सर्गः ||
