Preparing for the Ceremony
Valmiki Ramayana – Kanda 2 – Sarga 3
तेषामञ्जलिपद्मानि प्रगृहीतानि सर्वशः |
प्रतिगृह्याब्रवीद्राजा तेभ्यः प्रियहितं वचः || २-३-१
अहोऽस्मि परमप्रीतः प्रभावश्चातुलो मम |
यन्मे ज्येष्ठं प्रियं पुत्रं यौवराज्यस्थ मिच्छथ || २-३-२
इति प्रत्यर्च्य तान् राजा ब्राह्मणानिद मब्रवीत् |
वसिष्ठं वामदेवं च तेषामेवोपशृण्वताम् || २-३-३
चैत्रः श्रीमानयं मासः पुण्यः पुष्पितकाननः |
यौवराज्याय रामस्य सर्वमेवोपकल्प्यताम् || २-३-४
राज्ञस्तूपरते वाक्ये जनघोषो महानभूत् |
शनैस्तस्मिन् प्रशान्ते च जनघोषे जनाधिपः || २-३-५
वसिष्ठं मुनिशार्दूलं राजा वचनमब्रवीत् |
अभिषेकाय रामस्य यत्कर्म सपरिच्छदम् || २-३-६
तदद्य भगवन् सर्वमाज्ञापयितु मर्हसि |
तच्छ्रुत्वा भूमिपालस्य वसिष्ठो द्विजसत्तमः || २-३-७
आदिदेशाग्रतो राज्ञः स्थितान् युक्तान् कृताञ्जलीन् |
सुवर्णादीनि रत्नानि बलीन् सर्वौषधीरपि || २-३-८
शुक्लमाल्यांश्च लाजांश्च पृथक्च मधुसर्पिषी |
अहतानि च वासांसि रथं सर्वायुधान्यपि || २-३-९
चतुरङ्गबलं चैव गजं च शुभलक्षणम् |
चामरव्यजने श्वेते ध्वजं छत्रं च पाण्डुरम् || २-३-१०
शतं च शातकुम्भानां कुम्भानामग्निवर्चसाम् |
हिरण्यशृङ्गमृषभं समग्रं व्याघ्रचर्म च || २-३-११
उपस्थापयत प्रातरग्न्यगारं महीपतेः |
यच्चान्यत्किञ्चिदेष्टव्यं तत्सर्वमुपकल्प्यताम् | २-३-१२
अस्तःपुरस्य द्वाराणि सर्वस्य नगरस्य च |
चन्दनस्रग्भिरर्च्यन्तां धूपैश्च घ्राणहारिभिः || २-३-१३
प्रशस्तमन्नं गुणवद्धधिक्षीरोपसेचनम् |
द्विजानां शतसाहस्रे यत्प्रकाममलं भवेत् || २-३-१४
सत्कृत्य द्विजमुख्यानां श्वः प्रभाते प्रदीयताम् |
घृतं दधि च लाजाश्च दक्षिणाश्चापि पुष्कलाः || २-३-१५
सूर्येऽभ्युदितमात्रे श्वो भविता स्वस्तिवाचनम् |
ब्राह्मणाश्च निमन्त्र्यन्तां कल्प्यन्तामासनानि च || २-३-१६
आबध्यन्तां पताकाश्च राजमार्गश्च सिच्यताम् |
सर्वे च ताळावचरा गणिकाश्च स्वलंकृताः || २-३-१७
कक्ष्यां द्वितीयामासाद्य तिष्ठन्तु नृपवेश्मनः |
देवायतनचैत्येषु सान्नभक्षाः सदक्षिणाः || २-३-१८
उपस्थापयितव्याः स्युर्माल्ययोग्याः पृथक् पृथक् |
दीर्घासिबद्धा योधाश्च सन्नद्धा मृष्टवाससः || २-३-१९
महाराजाङ्गणं सर्वे प्रविशन्तु महोदयम् |
एवं व्यादिश्य विप्रौ तौ क्रियास्तत्र सुनिष्ठितौ || २-३-२०
चक्रतुश्चैव यच्छेषं पार्थिवाय निवेद्य च |
कृतमित्येव चाब्रूतामभिगम्य जगत्पतिम् || २-३-२१
यथोक्तवचनं प्रीतौ हर्षयुक्तौ द्विजर्षभौ |
ततः सुमन्त्रं द्युतिमान् राजा वचनमब्रवीत् || २-३-२२
रामः कृतात्मा भवता शीघ्रमानीयतामिति |
स तथेति प्रतिज्ञाय सुमन्त्रो राजशासनात् || २-३-२३
रामं तत्रानयांचक्रे रथेन रथिनां वरम् |
अथ तत्र समासीनास्तदा दशरथं नृपम् || २-३-२४
प्राच्योदीच्याः प्रतीच्याश्च दाक्षिणात्याश्च भूमिपाः |
म्लेच्छाश्चार्याश्च ये चान्ये वने शैलान्तवासिनः || २-३-२५
उपासाञ्चक्रिरे सर्वे तं देवा इव वासवम् |
तेषां मध्ये स राजर्षिर्मरुतामिव वासवः || २-३-२६
प्रासादस्थो रथगतं ददर्शायान्त मात्मजम् |
गन्धर्वराजप्रतिमं लोके विख्यातपौरुषम् || २-३-२७
दीर्घ बाहुं महसत्त्वं मत्तमातङ्गगामिनम् |
चन्द्रकान्ताननं राममतीव प्रियदर्शनम् || २-३-२८
रूपौदार्यगुणैः पुंसां दृष्टिचित्तापहारिणम् |
घर्माभितप्ताः पर्जन्यं ह्लादयन्तमिव प्रजाः || २-३-२९
न ततर्प समायान्तं पश्यमानो नराधिपः |
अवतार्य सुमन्त्रस्तं राघवं स्यन्दनोत्तमात् || २-३-३०
पितुः समीपं गच्छन्तं प्राञ्जलिः पृष्ठतोऽन्वगात् |
स तं कैलासशृङ्गाभं प्रासादं नरपुङ्गवः || २-३-३१
आरुरोह नृपं द्रष्टुं सह सूतेन राघवः |
स प्राञ्^जलिरभिप्रेत्य प्रणतः पितुरन्तिके || २-३-३२
नाम स्वं श्रावयन् रामो ववन्धे चरणौ पितुः |
तं दृष्ट्वा प्रणतं पार्श्वे कृताञ्जलिपुटं नृपः || २-३-३३
गृह्याञ्जलौ समाकृष्य सस्वजे प्रियमात्मजम् |
तस्मै चाभ्युदितं दिव्यं मणिकाञ्चनभूषितं || २-३-३४
दिदेश राजा रुचिरं रामाय परमासनम् |
तदासनवरं प्राप्य व्यदीपयत राघवः || २-३-३५
स्वयेव प्रभया मेरुमुदये विमलो रविः |
तेन विभ्राजता तत्र सा सभाभिव्यरोचत || २-३-३६
विमलग्रहनक्षत्रा शारदी द्यौरिवेन्दुना |
तं पश्यमानो नृपति स्तुतोओष प्रियमात्मजम् || २-३-३७
अलङ्कृतमिवात्मानमादर्शतलसंस्थितम् |
स तं सस्मितमाभाष्य पुत्रं पुत्रवतां वरः || २-३-३८
उवाचेदं वचो राजा देवेन्द्रमिव काश्यपः |
ज्येष्ठायामसि मे पत्न्यां सदृश्यां सदृशः सुतः || २-३-३९
उत्पन्नस्त्वं गुणश्रेष्ठो मम रामात्मजः प्रियः |
यतस्त्वया प्रजाश्चेमाः स्वगुणैरनुरञ्जिताः || २-३-४०
तस्मात्त्वं पुष्ययोगेन यौवराज्यमवाप्नुहि |
कामतस्त्वं प्रकृत्यैव विनीतो गुणवानसि || २-३-४१
गुणवत्यपि तु स्नेहात्पुत्र वक्ष्यामि ते हितम् |
भूयो विनयमास्थाय भव नित्यं जितेन्द्रियः || २-३-४२
कामक्रोधसमुत्थानि त्यजेथा व्यसनानि च |
परोक्षया वर्तमानो वृत्त्या प्रत्यक्षया तथा || २-३-४३
अमात्यप्रभृतीः सर्वाः प्रकृतीश्चानुरञ्जय |
कोष्ठागारायुधागारैः कृत्वा सन्नि चयान् बहून् || २-३-४४
तुष्टानुरक्तप्रकृतिर्यः पालयति मेदिनीम् |
तस्य नन्दन्ति मित्राणि लब्ध्वाऽमृतमिवाऽमराः || २-३-४५
तस्मात्त्वमपि चात्मानं नियम्यैवं समाचर |
तच्छ्रुत्वा सुहृदस्तस्य रामस्य प्रियकारिणः || २-३-४६
त्वरिताः शीघ्रमभ्येत्य कौसल्यायै न्यवेदयन् |
सा हिरण्यं च गाश्चैव रत्नानि विविधानि च || २-३-४७
व्यादिदेश प्रियाख्येभ्यः कौसल्या प्रमदोत्तमा |
अथाभिवाद्य राजानं रथमारुह्य राघवः || २-३-४८
ययौ स्वं द्युतिमद्वेश्म जनौघैः प्रतिपूजितः |
ते चापि पौरा नृपतेर्वचस्त |
च्छ्रुत्वा तदा लाभमिवेष्टमाशु |
नरेन्द्रमामन्त्र्य गृहाणि गत्वा |
देवान् समानर्चुरतिप्रहृष्टाः || २-३-४९
|| इत्यार्षे श्रीमद्वाल्मीकिरामायणे आदिकाव्ये अयोध्यकाण्डे तृतीय सर्गः ||
