Yajna purusha presents divine dessert as fruit of ritual
Valmiki Ramayana – kanda 1 – Sarga 16
ततो नारायणो विष्णुः नियुक्तः सुरसत्तमैः |
जानन्नपि सुरानेवं श्लक्ष्णं वचनमब्रवीत् || १-१६-१
उपायः को वधे तस्य राक्षसाधिपतेः सुराः |
यमहं तं समास्थाय निहन्यामृषिकण्टकम् || १-१६-२
एवमुक्ताः सुराः सर्वे प्रत्यूचुर्विष्णुमव्ययम् |
मानुषं रूपमास्थाय रावणं जहि संयुगे || १-१६-३
स हि तेपे तपस्तीव्रं दीर्घकालमरिंदम |
येन तुष्टोऽभवद्ब्रह्मा लोककृल्लोकपूर्वजः || १-१६-४
सन्तुष्टः प्रददौ तस्मै राक्षसाय वरं प्रभुः |
नानाविधेभ्यो भूतेभ्यो भयं नान्यत्र मानुषात् || १-१६-५
अवज्ञाताः पुरा तेन वरदाने हि मानवाः |
एवं पितामहात्तस्माद्वरदानेन गर्वितः || १-१६-६
उत्सादयति लोकांस्त्रीन् स्त्रियश्चाप्यपकर्षति |
तस्मात्तस्य वधो दृष्टो मानुषेभ्यः परन्तप || १-१६-७
इत्येतद्वचनं श्रुत्वा सुराणां विष्णुरात्मवान् |
पितरं रोचयामास तदा दशरथं नृपम् || १-१६-८
स चाप्यपुत्रो नृपतिस्तस्मिन् काले महाद्युतिः |
अयजत् पुत्रियामिष्टिं पुत्रेप्सुररिसूदनः ||१-१६-९
स कृत्वा निश्चयं विष्णुरामन्त्र्य च पितामहम् |
अन्तर्धानं गतो देवैः पूज्यमानो महर्षिभिः || १-१६-१०
ततो वै यजमानस्य पावकादतुलप्रभम् |
प्रादुर्भूतं महद्भूतं महावीर्यं महाबलम् || १-१६-११
कृष्णं रक्ताम्बरधरं रक्तास्यं दुन्दुभिस्वनम् |
स्निग्धहर्यक्षतनुजश्मश्रुप्रवरमूर्धजम् || १-१६-१२
शुभलक्षणसंपन्नं दिव्याभरणभूषितम् |
शैलशृङ्गसमुत्सेधं दृप्तशार्दूलविक्रमम् || १-१६-१३
दिवाकरसमाकारं दीप्तानलशिखोपमम् |
तप्तजाम्बूनदमयीं राजतान्तपरिच्छदाम् || १-१६-१४
दिव्यपायससंपूर्णां पात्रीं पत्नीमिव प्रियाम् |
प्रगृह्य विपुलां दोर्भ्यां स्वयं मायामयीमिव || १-१६-१५
समवेक्ष्याब्रवीद्वाक्यमिदं दशरथं नृपम् |
प्राजापत्यं नरं विद्धि मामिहाभ्यागतं नृप || १-१६-१६
ततः परं तदा राजा प्रत्युवाच कृताञ्जलिः |
भगवन् स्वागतं तेऽस्तु किमहं करवाणि ते || १-१६-१७
अथो पुनरिदं वाक्यं प्राजापत्यो नरोऽब्रवीत् |
राजन्नर्चयता देवानद्य प्राप्तमिदं त्वया || १-१६-१८
इदं तु नृपशार्दूल पायसं देवनिर्मितम् |
प्रजाकरं गृहाण त्वं धन्यमारोग्य वर्धनम् || १-१६-१९
भार्याणामनुरूपाणामश्नीतेति प्रयच्छ वै |
तासु त्वं लप्स्यसे पुत्रान् यदर्थं यजसे नृप || १-१६-२०
तथेति नृपतिः प्रीतः शिरसा प्रतिगृह्य ताम् |
पात्रीं देवान्नसंपूर्णां देवदत्तां हिरण्मयीम् || १-१६-२१
अभिवाद्य च तद् भूतमद्भुतं प्रियदर्शनम् |
मुदा परमया युक्तश्चकाराभिप्रदक्षिणम् || १-१६-२२
ततो दशरथः प्राप्य पायसं देवनिर्मितम् |
बभूव परमप्रीतः प्राप्य वित्तमिवाधनः || १-१६-२३
ततस्तदद्भुतप्रख्यं भूतं परमभास्वरम् |
संवर्तयित्वा तत्कर्म तत्रैवान्तरधीयत || १-१६-२४
हर्षरश्मिभिरुद्द्योतं तस्यान्तःपुरमाबभौ |
शारदस्याभिरामस्य चंद्रस्येव नभोंशुभिः || १-१६-२५
सोऽन्तःपुरं प्रविश्यैव कौसल्यामिदमब्रवीत् |
पायसं प्रतिगृह्णीष्व पुत्रीयमिदमात्मनः || १-१६-२६
कौसल्यायै नरपतिः पायसार्धं ददौ तदा |
अर्धादर्धं ददौ चापि सुमित्रायै नराधिपः || १-१६-२७
कैकेय्यै चावशिष्टार्धं ददौ पुत्रार्थकारणात् |
प्रददौ चावशिष्टार्धं पायसस्यामृतोपमम् || १-१६-२८
अनुचिन्त्य सुमित्रायै पुनरेव महीपतिः |
एवं तासां ददौ राजा भार्याणां पायसं पृथक् || १-१६-२९
ताश्चैवं पायसं प्राप्य नरेन्द्रस्योत्तमाः स्त्रियः |
सम्मानं मेनिरे सर्वाः प्रहर्षोदितचेतसः || १-१६-३०
ततस्तु ताः प्राश्य तदुत्तमस्त्रियो
महीपतेरुत्तमपायसं पृथक् |
हुताशनादित्यसमानतेजसोऽ-
चिरेण गर्भान् प्रतिपेदिरे तदा || १-१६-३१
ततस्तु राजा प्रतिवीक्ष्य ताः स्त्रियः
प्ररूढगर्भाः प्रतिलब्धमानसः |
बभूव हृष्टस्त्रिदिवे यथा हरिः
सुरेन्द्रसिद्धर्षिगणाभिपूजितः || १-१६-३२
इति श्री वाल्मीकिरामायणे आदिकाव्ये बालकाण्डे षोडशः सर्गः
