Manthara’s success in poisoning Kaikeyi’s mind
Valmiki Ramayana – Kanda 2 – Sarga 9
एवमुक्ता तु कैकेयी कोपेन ज्वलितानना |
दीर्घमुष्टम् विनिःश्वस्य मन्थरामिदम् अब्रवीत् || ९-२-१
अद्य राममितः क्षिप्रं वनं प्रस्थापयाम्यहम् |
यौवराज्ये च भरतं क्षिप्रमेवाभिषेचये || ९-२-२
इदं त्विदानीं संपश्य केनोपायेन मन्थरे |
भरतः प्राप्नुयाद्राज्यं न तु रामः कथंचन|| ९-२-३
एवमुक्ता तया देव्या मन्थरा पापदर्शिनी |
रामार्थमुपहिंसन्ती कैकेयीमिदमब्रवीत् || ९-२-४
हन्तेदानीं प्रवक्ष्यामि कैकेयि श्रूयतां च मे |
यथा ते भरतो राज्यं पुत्रः प्राप्स्यति केवलम् || ९-२-५
किं न स्मरसि कैकेयि स्मरन्ती वा निगूहसे |
यदुच्यमानमात्मार्थं मत्तस्त्वं श्रोतुमिच्छसि || ९-२-६
मयोच्यमानं यदि ते श्रोतुं छन्दो विलासिनि |
श्रूयतामभिधास्यामि श्रुत्वा चैतद् विधीयताम् || ९-२-७
श्रुत्वैवं वचनं तस्या मन्थरायास्तु कैकयि |
किंचिदुत्थाय शयनात्स्वास्तीर्णादिदमब्रवीत् || ९-२-८
कथय त्वं ममोपायं केनोपायेन मन्थरे |
भरतः प्राप्नुयाद्रज्यं न तु रामः कथंचन || ९-२-९
एवमुक्ता तया देव्या मन्थरा पापदर्शिनी |
रामार्थमुपहिंसन्ती कुब्जा वचनमब्रवीत् || ९-२-१०
तव दैवासुरे युद्धे सहराजर्षिभिः पतिः |
अगच्छत्त्वामुपादाय देवराजस्य साह्यकृत् || ९-२-११
दिशमास्थाय वै देवि दक्षिणां दण्डकान् प्रति |
वैजयन्तमिति क्यातं पुरं यत्र तिमिध्वजः || ९-२-१२
स शम्बर इति ख्यातः शतमायो महासुरः |
ददौ शक्रस्य संग्रामं देवसङिघैरनिर्जितः || ९-२-१३
तस्मिन् महति संग्रामे पुरुषान् क्षतविक्षतान् |
रात्रौ प्रसुप्तान् घ्नन्ति स्म तरसासाद्य राक्षसाः || ९-२-१४
तत्राकरोन्महायुद्धं राजा दशरथ स्तदा |
असुरैश्च महाबाहुः शस्त्रैश्च शकलीकृतः || ९-२-१५
अपवाह्य त्वया देवि संग्रामान्नष्टचेतनः |
तत्रपि विक्षतः शस्रैः पतिस्ते रक्षितस्त्वया || ९-२-१६
तुष्टेन तेन दत्तौ ते द्वौ वरौ शुभदर्शने |
सत्वयोक्तः पतिर्देवि यदेच्छेयं तदा वरौ || ९-२-१७
गृह्णीयामिति तत्तन तधेत्युक्तं महात्मना |
अनभिज्ञा ह्यहं देवि त्वयैव कथिता पुरा || ९-२-१८
कथैषा तव तु स्नेहान्मनसा धार्यते मया |
रामाभिषेकसंभारान्निगृह्य विनिवर्तय || ९-२-१९
तौ वरौ याच भर्तारं भरतस्याभिषेचनम् |
प्रव्राजनं तु रामस्य त्वं वर्षाणि चतुर्दश || ९-२-२०
चतुर्दश हि वर्षाणिरामे प्रव्राजिते वनम् |
प्रजाभावगतस्नेहः स्थिरः पुत्रो भविष्यति || ९-२-२१
क्रोधागारं प्रविश्याद्य कृद्द्धेवाश्वपतेः सुते |
शेष्वानन्तर्हितायां त्वं भूमौ मलिनवासिनी || ९-२-२२
मास्मैनं प्रत्युदीक्षेथा माचैन मभिभाषथाः |
रुदन्ती चापि तं दृष्ट्वा जगत्यां शोकलालसा || ९-२-२३
दयिता त्वं सदा भर्तुरत्र मे नास्ति संशयः |
त्वत्कृते स महाराजो विशेदपि हुताशनम् || ९-२-२४
न त्वां क्रोधयितुं शक्तोन क्रुद्धां प्रत्युदीक्षितुम्|
तव प्रियार्थं राजा हि प्राणानपि परित्यजेत् || ९-२-२५
न ह्यतिक्रमितुं शक्तस्तव वाक्यं महीपतिः |
मन्दस्वभावे बुद्ध्यस्व सौभाग्यबलमात्मनः || ९-२-२६
मणिमुक्तं सुवर्णानि रत्नानि विविधानि च |
दद्याद्धशरथो राजा मा स्म तेषु मनः कृथाः || ९-२-२७
यौ तौ दैवासुरे युद्धे वरौ द्शरथोऽददात् |
तौ स्मारय महाभागे सोऽर्थो मात्वामतिक्रमेत् || ९-२-२८
यदा तु ते वरं दद्यात्स्वयमुत्थाप्य राघवः |
व्यवस्थाप्य महाराजं तमिमं वृणुया वरम् || ९-२-२९
रामं प्रव्राजयारण्ये नव वर्षाणि पञ्च च |
भरतः क्रियतां राजा पृथिव्याः पार्थिवर्षभ || ९-२-३०
चतुर्दश हि वर्षाणि रामे प्रव्राजिते वन्म् |
रूढश्च कृतमूलश्च शेषं स्थास्यति ते सुतः || ९-२-३१
रामप्रव्राजनं चैव देवि याचस्व तं वरम् |
एवं सिद्ध्यन्ति पुत्रस्य सर्वार्थास्तव भामिनि || ९-२-३२
एवं प्रव्राजितश्चैव रामोऽरामो भविष्यति |
भरतश्च हतामित्रस्तव राजा भविष्यति || ९-२-३३
येन कालेन रामश्च वनात्प्रत्यागमिष्यति |
तेन कालेन पुत्रस्ते कृतमूलो भविष्यति || ९-२-३४
सुगृहीतमनुष्यश्च सुहृद्भिः सार्धमात्मवान् |
प्राप्तकालं नु मन्येऽहं राजानं वीतसाध्वसा || ९-२-३५
रामाभिषेकसंकल्पान्निगृह्य विनिवर्तय |
अनर्थमर्थरूपेण ग्राहिता सा ततस्तया || ९-२-३६
हृष्टा प्रतीता कैकेयी मन्थरामिदमब्रवीत् |
सा हि वाक्येन कुब्जायाः किशोरीवोत्पथं गता |
कैकेयी विस्मयं प्राप्ता परं परमदर्शना || ९-२-३७
कुब्जे त्वां नाभिजानामि श्रेष्ठां श्रेष्ठभिधायिनीम् |
पृथिव्यामसि कुब्जानामुत्तमा बुद्धिनिर्णये || ९-२-३८
त्वमेव तु ममार्थेषु नित्ययुक्ता हितैषिणी || ९-२-३९
नाहं समवबुद्ध्येयं कुब्जे राज्ञश्चिकीर्षितम् |
सन्ति दुःसंस्थिताः कुब्जा वक्राः परमदारुणाः || ९-२-४०
त्वं पद्ममिव वातेन सन्नता प्रियदर्शना |
उरस्तेऽभिनिविष्टं वै यावत् स्कन्धात्समुन्नतम् || ९-२-४१
अधस्ताच्चोदरं शातं सुनाभमिव लज्जितम् |
परिपूर्णं तु जघनं सुपीनौ च पयोधरौ || ९-२-४२
विमलेन्दुसमं वक्त्रमहो राजसि मन्थरे |
जघनं तव निर्घुष्टं रशनादामशोभितम् || ९-२-४३
जङघे भ्^इशमुपन्यस्ते पादौ चाप्यायतावुभौ |
त्वमायताभ्यां सक्थिभ्यां मन्थरे क्षौमवासिनी |
अग्रतो मम गच्छन्ती राजहंसेव भाससे|| ९-२-४४
आसन्याः शम्बरे मायाः सहस्रमसुराधिपे || ९-२-४५
सर्वास्त्वयि निविष्टास्ता भूयश्चान्याः सहस्रशः |
तवेदं स्थगु यद्दीर्घं रथघोणमिवायतम् || ९-२-४६
मतयः क्षत्रविद्याश्च मायाश्चात्र वसन्ति ते |
अत्रते प्रतिमोक्ष्यामि मालां कुब्जे हिरण्मयीम् || ९-२-४७
अभिषिक्ते च भरते राघवे च वनं गते |
जात्येन च सुवर्णेन सुविष्टप्तेन मन्थरे || ९-२-४८
लब्धार्था च प्रतीता च लेपयिष्यामि ते स्थगु |
मुखे च तिलकं चित्रं जातरूपमयं शुभम् || ९-२-४९
कारयिष्यामि ते कुब्जे शुभान्यभरणानि च|
परिधाय शुभे वस्त्रे देवतेव चरिष्यसि || ९-२-५०
चंद्रमाह्वयमानेन मुखेनाप्रतिमानना|
गमिष्यसि गतिं मुख्यांगर्वयन्ती द्विषज्जने || ९-२-५१
तवापि कुब्जायाः सर्वाभरणभूषिताः |
पादौ परिचरिष्यन्ति यथैव त्वं सदा मम || ९-२-५२
इति प्रशस्यमाना सा कैकेयीमिदमब्रवीत् |
शयानां शयने शुभ्रे वेद्यामग्निशिखामिव || ९-२-५३
गतोदके सेतुबन्दो न कल्याणि विधीयते |
उत्तिष्ठ कुरु कल्याणं राजानमसुदर्शय|| ९-२-५४
तथा प्रोत्साहिता देवी गता मन्थरया सह |
क्रोधागारं विशालाक्षी सौभाग्यमदगर्विता || ९-२-५५
अनेकशतसाहस्रं मुक्ताहारं वराङ्गना |
अवमुच्य वराराणि शुभान्याभरणानि च || ९-२-५६
ततो हेमोपमा तत्र कुब्जावाक्यवशंगता |
संविश्य भूमौ कैकेयी मन्थरामिदमब्रवीत् || ९-२-५७
इह वा मां मृतां कुब्जे णृपायावेदयिष्यसि |
वनं तु राघवे प्राप्तेभरतः प्राप्स्यति क्षितिम्|| ९-२-५८
न सुवर्णेन मे ह्यर्थो न रत्नैर्न च भूषणैः |
एष मे जीवितस्यान्तो रामो यद्यभिषिच्यते || ९-२-५९
अथो पुनस्तां महिषीं महीक्षितो |
वचोभिरत्यर्थ महापराक्रमैः |
उवाच कुब्जा भरतस्य मातरं |
हितं वचो राममुपेत्य चाहितम् || ९-२-६०
प्रपत्स्यते राज्यमिदं हि राघवो |
यदि ध्रुवं त्वं स सुता च तप्स्यसे |
अतो हि कल्याणि यतस्व तत्तथा |
यथा सुतस्ते भरतोऽभिषेक्ष्यते || ९-२-६१
तथातिविद्धा महिषि तु कुब्जया |
समाहता वागिषुभिर्मुहुर्मुहुः |
विधाय हस्तौ हृदयेऽतिविस्मिता |
श्शंस कुब्जां कुपिता पुनः पुनः || ९-२-६२
यमस्य वा मां विषयं गतामितो |
निशाम्य कुब्जे प्रतिवेदयिष्यसि |
वनं गते वा सुचिराय राघवे |
समृद्धकामो भरतो भविष्यति || ९-२-६३
अहं हि वै नास्तरणानि न स्रजो |
न चन्दनं नाञ्जनपानभोजनम् |
न किंचिदिच्छामि न चेह जीवितं |
न चेदितो गच्छति राघवो वनम् || ९-२-६४
अथैतदुक्त्वा वचनं सुदारुणं |
न्धाय सर्वाभरणानि भामिनी |
असंवृतामास्तरणेन मेदिनीं |
तदाधिशिश्ये पतितेव किन्नरी || ९-२-६५
उदीर्णसंरम्भतमोवृतानना |
तदावमुक्तोत्तममूल्यभूषणा |
नरेन्द्रपत्नी विमना बभूव सा |
तमोवृता द्यौरिव मग्नतारका || ९-२-६६
|| इत्यार्षे स्रिमद्रामयणे आदिकाव्ये अयोध्य काण्दे नवम सर्गः ||
