The Chitrakuta Mountain
Valmiki Ramayana – Kanda 2 – Sarga 56
अथ रात्र्याम् व्यतीतायाम् अवसुप्तम् अनन्तरम् |
प्रबोधयाम् आस शनैः लक्ष्मणम् रघु नन्दनः || २-५६-१
सौमित्रे शृणु वन्यानाम् वल्गु व्याहरताम् स्वनम् |
सम्प्रतिष्ठामहे कालः प्रस्थानस्य परम् तप || २-५६-२
स सुप्तः समये भ्रात्रा लक्ष्मणः प्रतिबोधितः |
जहौ निद्राम् च तन्द्रीम् च प्रसक्तम् च पथि श्रमम् || २-५६-३
ततौत्थाय ते सर्वे स्पृष्ट्वा नद्याः शिवम् जलम् |
पन्थानम् ऋषिणा उद्दिष्टम् चित्र कूटस्य तम् ययुः || २-५६-४
ततः सम्प्रस्थितः काले रामः सौमित्रिणा सह |
सीताम् कमल पत्र अक्षीम् इदम् वचनम् अब्रवीत् || २-५६-५
आदीप्तान् इव वैदेहि सर्वतः पुष्पितान् नगान् |
स्वैः पुष्पैः किंशुकान् पश्य मालिनः शिशिर अत्यये || २-५६-६
पश्य भल्लातकान् फुल्लान् नरैः अनुपसेवितान् |
फल पत्रैः अवनतान् नूनम् शक्ष्यामि जीवितुम् || २-५६-७
पश्य द्रोण प्रमाणानि लम्बमानानि लक्ष्मण |
मधूनि मधु कारीभिः सम्भृतानि नगे नगे || २-५६-८
एष क्रोशति नत्यूहः तम् शिखी प्रतिकूजति |
रमणीये वन उद्देशे पुष्प संस्तर सम्कटे || २-५६-९
मातम्ग यूथ अनुसृतम् पक्षि सम्घ अनुनादितम् |
चित्र कूटम् इमम् पश्य प्रवृद्ध शिखरम् गिरिम् || २-५६-१०
समभूमितले रम्ये द्रुमैर्बहुभिरावृते |
पुण्ये रंस्यामहे तात चित्रकूटस्य कानने || २-५६-११
ततः तौ पाद चारेण गच्चन्तौ सह सीतया |
रम्यम् आसेदतुः शैलम् चित्र कूटम् मनो रमम् || २-५६-१२
तम् तु पर्वतम् आसाद्य नाना पक्षि गण आयुतम् |
बहुमूलफलम् रम्यम् सम्पन्नम् सरसोदकम् || २-५६-१३
मनोज्ज़्नोऽयम् तिरिः सौम्य नानाद्रुमलतायतह् |
बहुमूलफलो रम्यः स्वाजीवः प्रतिभाति मे || २-५६-१४
मनयश्च महात्मानो वसन्त्य शिलोच्चये |
अयम् वासो भवेत् तावद् अत्र सौम्य रमेमहि || २-५६-१५
इति सीता च रामश्च लक्ष्मणश्च कृताञ्जलिः |
अभिगम्याश्रमम् सर्वे वाल्मीकि मभिवादयन् || २-५६-१६
तान्महर्षिः प्रमुदितः पूजयामास धर्मवित् |
आस्यतामिति चोवाच स्वागतम् तु निवेद्य च || २-५६-१७
ततोऽब्रवीन्महाबाहुर्लकमणम् लक्ष्मणाग्रजः |
सम्निवेद्य यथान्याय मात्मानमृष्ये प्रभुः || २-५६-१८
लक्ष्मण आनय दारूणि दृढानि च वराणि च |
कुरुष्व आवसथम् सौम्य वासे मे अभिरतम् मनः || २-५६-१९
तस्य तत् वचनम् श्रुत्वा सौमित्रिर् विविधान् द्रुमान् |
आजहार ततः चक्रे पर्ण शालाम् अरिम् दम || २-५६-२०
ताम् निष्ठताम् बद्धकटाम् दृष्ट्वा रमः सुदर्शनाम् |
शुश्रूषमाणम् एक अग्रम् इदम् वचनम् अब्रवीत् || २-५६-२१
ऐणेयम् मांसम् आहृत्य शालाम् यक्ष्यामहे वयम् |
कर्त्व्यम् वास्तुशमनम् सौमित्रे चिरजीवभिः || २-५६-२२
मृगम् हत्वाऽऽनय क्षिप्रम् लक्ष्मणेह शुभेक्षण
कर्तव्यः शास्त्रदृष्टो हि विधिर्दर्ममनुस्मर || २-५६-२३
भ्रातुर्वचन माज्ञाय लक्ष्मणः परवीरहा |
चकार स यथोक्तम् च तम् रामः पुनरब्रवीत् || २-५६-२४
इणेयम् श्रपयस्वैतच्च्चालाम् यक्ष्यमहे वयम् |
त्वरसौम्य मुहूर्तोऽयम् ध्रुवश्च दिवसोऽप्ययम् || २-५६-२५
स लक्ष्मणः कृष्ण मृगम् हत्वा मेध्यम् पतापवान् |
अथ चिक्षेप सौमित्रिः समिद्धे जात वेदसि || २-५६-२६
तम् तु पक्वम् समाज्ञाय निष्टप्तम् चिन्न शोणितम् |
लक्ष्मणः पुरुष व्याघ्रम् अथ राघवम् अब्रवीत् || २-५६-२७
अयम् कृष्णः समाप्त अन्गः शृतः कृष्ण मृगो यथा |
देवता देव सम्काश यजस्व कुशलो हि असि || २-५६-२८
रामः स्नात्वा तु नियतः गुणवान् जप्य कोविदः |
सम्ग्रहेणाकरोत्सर्वान् मन्त्रन् सत्रावसानिकान् || २-५६-२९
इष्ट्वा देवगणान् सर्वान् विवेशावसथम् शुचिः |
बभूव च मनोह्लादो रामस्यामिततेजसः || २-५६-३०
वैश्वदेवबलिम् कृत्वा रौद्रम् वैष्णवमेव च |
वास्तुसंशमनीयानि मङ्गळानि प्रवर्तयन् || २-५६-३१
जपम् च न्यायतः कृत्वा स्नात्वा नद्याम् यथाविधि |
पाप संशमनम् रामः चकार बलिम् उत्तमम् || २-५६-३२
वेदिस्थलविधानानि चैत्यान्यायतनानि च |
आश्रमस्यानुरूपाणि स्थापयामास राघवः || २-५६-३३
वन्यैर्माल्यैः फलैर्मूलैः पक्वैर्मांसैर्यथाविधि |
अद्भर्जपैश्च वेदोक्तै र्धर्भैश्च ससमित्कुशैः || २-५६-३४
तौ तर्पयित्वा भूतानि राघवौ सह सीतया |
तदा विविशतुः शालाम् सुशुभाम् शुभलक्षणौ || २-५६-३५
ताम् वृक्ष पर्णच् चदनाम् मनोज्ञाम् |
यथा प्रदेशम् सुकृताम् निवाताम् |
वासाय सर्वे विविशुः समेताः |
सभाम् यथा देव गणाः सुधर्माम् || २-५६-३६
अनेक नाना मृग पक्षि सम्कुले |
विचित्र पुष्प स्तबलैः द्रुमैः युते |
वन उत्तमे व्याल मृग अनुनादिते |
तथा विजह्रुः सुसुखम् जित इन्द्रियाः || २-५६-३७
सुरम्यम् आसाद्य तु चित्र कूटम् |
नदीम् च ताम् माल्यवतीम् सुतीर्थाम् |
ननन्द हृष्टः मृग पक्षि जुष्टाम् |
जहौ च दुह्खम् पुर विप्रवासात् || २-५६-३८
|| इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे आदिकाव्ये अयोध्याकाण्डे षट्पञ्चाशः सर्गः ||
