Ayodhya Kanda – Sarga 49 (Valmiki Ramayana)

Rama crossed three rivers

Valmiki Ramayana – Kanda 2 – Sarga 49

रामः अपि रात्रि शेषेण तेन एव महद् अन्तरम् |
जगाम पुरुष व्याघ्रः पितुर् आज्ञाम् अनुस्मरन् || २-४९-१

तथैव गच्चतः तस्य व्यपायात् रजनी शिवा |
उपास्य स शिवाम् संध्याम् विषय अन्तम् व्यगाहत || २-४९-२

ग्रामान् विकृष्ट सीमान् तान् पुष्पितानि वनानि च |
पश्यन्न् अतिययौ शीघ्रम् शरैः इव हय उत्तमैः || २-४९-३
शृण्वन् वाचो मनुष्याणाम् ग्राम सम्वास वासिनाम् |

राजानम् धिग् दशरथम् कामस्य वशम् आगतम् || २-४९-४
हा नृशंस अद्य कैकेयी पापा पाप अनुबन्धिनी |
तीक्ष्णा सम्भिन्न मर्यादा तीक्ष्णे कर्मणि वर्तते || २-४९-५
या पुत्रम् ईदृशम् राज्ञः प्रवासयति धार्मिकम् |
वन वासे महा प्राज्ञम् सानुक्रोशम् अतन्द्रितम् || २-४९-६

कथम् नाम महाभागा सीता जनकनन्दिनी |
सदा सुखेष्वभिरता दुःखान्यनुभविष्यति || २-४९-७

अहो दशरथो राजा निस्नेहः स्वसुत प्रियम् |
प्रजानामनघम् रामम् परित्यक्तुमिहेच्छति || २-४९-८

एता वाचो मनुष्याणाम् ग्राम सम्वास वासिनाम् |
शृण्वन्न् अति ययौ वीरः कोसलान् कोसल ईश्वरः || २-४९-९

ततः वेद श्रुतिम् नाम शिव वारि वहाम् नदीम् |
उत्तीर्य अभिमुखः प्रायात् अगस्त्य अध्युषिताम् दिशम् || २-४९-१०

गत्वा तु सुचिरम् कालम् ततः शीत जलाम् नदीम् |
गोमतीम् गोयुत अनूपाम् अतरत् सागरम् गमाम् || २-४९-११

गोमतीम् च अपि अतिक्रम्य राघवः शीघ्रगैः हयैः |
मयूर हंस अभिरुताम् ततार स्यन्दिकाम् नदीम् || २-४९-१२

स महीम् मनुना राज्ञा दत्ताम् इक्ष्वाकवे पुरा |
स्फीताम् राष्ट्र आवृताम् रामः वैदेहीम् अन्वदर्शयत् || २-४९-१३

सूतैति एव च आभाष्य सारथिम् तम् अभीक्ष्णशः |
हंस मत्त स्वरः श्रीमान् उवाच पुरुष ऋषभः || २-४९-१४

कदा अहम् पुनर् आगम्य सरय्वाः पुष्पिते वने |
मृगयाम् पर्याटष्यामि मात्रा पित्रा च सम्गतः || २-४९-१५

न अत्यर्थम् अभिकान्क्षामि मृगयाम् सरयू वने |
रतिर् हि एषा अतुला लोके राज ऋषि गण सम्मता || २-४९-१६
राजर्षीणाम् हि लोकेऽस्मिन् रत्यर्थम् मृगया वने |
काले कृताम् ताम् मनुजैर्धन्विनामभिकाङ्क्षिताम् || २-४९-१७

स तम् अध्वानम् ऐक्ष्वाकः सूतम् मधुरया गिरा
तम् तम् अर्थम् अभिप्रेत्य ययौवाक्यम् उदीरयन् || २-४९-१८

|| इति वाल्मीकि रामायणे आदि काव्ये अयोध्य काण्डे एकोनपञ्चाशः सर्गः ||

हिंदू धर्म, जिसे सनातन धर्म भी कहा जाता है, विश्व के सबसे प्राचीन धर्मों में से एक है। यह केवल एक धर्म नहीं, बल्कि एक जीवन पद्धति है, जो वेदों, उपनिषदों, पुराणों, भगवद गीता, रामायण और महाभारत जैसे ग्रंथों पर आधारित है। इसका मूल उद्देश्य आत्मा की शुद्धि, मोक्ष की प्राप्ति और धर्म, अर्थ, काम, मोक्ष — इन चार पुरुषार्थों की प्राप्ति है।