The people of Ayodhya begin to rebuke themselves
Valmiki Ramayana – Kanda 2 – Sarga 47
प्रभातायाम् तु शर्वर्याम् पौराः ते राघवो विना |
शोक उपहत निश्चेष्टा बभूवुर् हत चेतसः || २-४७-१
शोकज अश्रु परिद्यूना वीक्षमाणाः ततः ततः |
आलोकम् अपि रामस्य न पश्यन्ति स्म दुह्खिताः || २-४७-२
ते विषादार्तवदना रहितास्तेन धिमता |
कृपणाः करुणा वाचो वदन्ति स्म मनस्विनः || २-४७-३
धिगस्तु खलु निद्राम् ताम् ययापहृतचेतसः |
नाद्य पश्यामहे रामम् पृथूरस्कम् महाभुजम् || २-४७-४
कथम् नाम महाबाहुः स तथाऽवितथक्रियः |
भक्तम् जनम् परित्यज्य प्रवासम् राघवो गतः || २-४७-५
यो नः सदा पालयति पिता पुत्रानिवौरसान् |
कथम् रघूणाम् स श्रेष्ठस्त्यक्त्वा नो विपिनम् गतः || २-४७-६
इहैव निधनम् यामो महाप्रस्थानमेव वा |
रामेण रहितानाम् हि किमर्थम् जीवितम् हि नः || २-४७-७
सन्ति शुष्काणि काष्ठानि प्रभूतानि महान्ति च |
तैः प्रज्वाल्य चिताम् सर्वे प्रविशामोऽथ पावकम् || २-४७-८
किम् व्ख्स्यामो महाबाहुरनसूयः प्रियम्वद |
नीतः स राघवोऽस्माभिर्ति वक्तुम् कथम् क्षमम् || २-४७-९
सा नूनम् नगरी दीना दृष्ट्वाऽस्मान् राघवम् विना |
भविष्यति निरानन्दा सस्त्रीबालवयोधिका || २-४७-१०
निर्यातास्तेन वीरेण सह नित्यम् जितात्मना |
विहिनास्तेन च पुनः कथम् पश्याम ताम् पुरीम् || २-४७-११
इतीव बहुधा वाचो बाहुमुद्यम्य ते जनाः |
विलपन्तिस्म दुःखर्ता विवत्सा इव धेनवः || २-४७-१२
ततः मार्ग अनुसारेण गत्वा किंचित् क्षणम् पुनः
मार्ग नाशात् विषादेन महता समभिप्लुतः || २-४७-१३
रथस्य मार्ग नाशेन न्यवर्तन्त मनस्विनः |
किम् इदम् किम् करिष्यामः दैवेन उपहताइति || २-४७-१४
ततः यथा आगतेन एव मार्गेण क्लान्त चेतसः |
अयोध्याम् अगमन् सर्वे पुरीम् व्यथित सज्जनाम् || २-४७-१५
आलोक्य नगरीम् ताम् च क्षयव्याकुलमानसाः |
आवर्तयन्त त्ऽश्रूणि नयनैः शोकपीडितैः || २-४७-१६
एषा रामेण नगरी रहिता नातिशोभते |
आपगा गरुडेनेव ह्रदादुद्धृतपन्नगा || २-४७-१७
चन्द्रहीनमिवाकाशम् तोयहीनमिवार्णवम् |
अपश्यन्निहतानन्दम् नगरम् ते विचेतसः || २-४७-१८
ते तानि वेश्मानि महाधनानि |
दुःखेन दुःखोपहता विशन्तः |
नैव प्रजज्ञुः स्वजनम् जनम् वा |
निरीक्षमाणाः प्रविणष्टहर्षाः || २-४७-१९
|| इति वाल्मीकि रामायणे आदि काव्ये अयोध्य काण्डे एकचत्वारिंशः सर्गः ||
