Dasaratha’s Premonition
Valmiki Ramayana – Kanda 2 – Sarga 4
गतेष्वथ नृपो भूयः पौरेषु सह मन्त्रिभिः |
मन्त्रयुत्वा ततश्चक्रे निश्चयज्ञः स निश्चयम् || २-४-१
श्व एव पुष्यो भविता श्वोऽभिषेच्यस्तु मे सुतः |
रामो राजीवताम्राक्षो यौवराज्य इति प्रभुः || २-४-२
अथान्तर्गृहमासाद्य राजा दशरथस्तदा |
सूतमामन्त्रयामास रामं पुनरिहानय || २-४-३
प्रतिगृह्य स तद्वाक्यं सूतः पुनरुपाययौ |
रामस्य भवनं शीघ्रं राममानयितुं पुनः || २-४-४
द्वाःस्थैरावेदितं तस्य रामायागमनं पुनः |
श्रुत्वैव चापि रामस्तं प्राप्तं शङ्कान्वितोऽभवत् || २-४-५
प्रवेश्य चैनं त्वरितं रामो वचन मब्रवीत् |
यदागमनकृत्यं ते भूयस्तद्भ्रुह्यशेषतः || २-४-६
तमुवाच ततः सूतो राजा त्वां द्रष्टु मिच्छति |
श्रुत्वा प्रमाणमत्र त्वं गमनायेतराय वा || २-४-७
इति सूतवचः श्रुत्वा रामोऽथ त्वरयान्वितः |
प्रययौ राजभवनं पुनर्द्रष्टुं नरेश्वरम् || २-४-८
तं श्रुत्वा समनुप्राप्तं रामं दशरथो नृपः |
प्रवेश्यामास गृहं विवक्षुः प्रियमुत्तमम् || २-४-९
प्रविश्न्नेप च श्रीमान् राघवो भवनं पितुः |
ददर्श पितरं दूरात् प्रणिपत्य कृताञ्ज्लिः || २-४-१०
प्रणमन्तं समुत्थाप्य तं परिष्वज्य भूमिपः |
प्रदिश्य चास्मै रुचिरमासनं पुनरब्रवीत् || २-४-११
राम वृद्धोऽस्मि दीर्घायुर्भुक्ता भोगा मयेप्सिताः |
अन्न्वद्भिः क्रतुश्तैस्तथेष्टं भूरिदक्षिणैः || २-४-१२
जातमिष्टमपत्यं मे त्वमद्यानुपमं भुवि |
दत्तमिष्टमधीतं च मया पुरुषसत्तम || २-४-१३
अनुभूतानि चेष्टानि मया वीर सुखान्यपि |
देवर्षिपितृविप्राणामनृणोऽस्मि तथात्मनः || २-४-१४
न किञ्चिन्म कर्तव्यं तवान्यत्राभिषेचनात् |
अतो युत्त्वामहं ब्रूयां तन्मे त्वं कर्तुमर्हसि ||२-४-१५
अद्य प्रकृतयः सर्वास्त्वामिच्छन्ति नराधिपम् |
अतस्त्वां युवराजानमभिषेक्ष्यामि पुत्रक || २-४-१६
अपि चाद्याशुभान् राम स्वप्ने प्श्यामि दारुणान् |
सनिर्घाता दिवोल्का च परतीह महास्वना || २-४-१७
अवष्टब्धं च मे राम नक्षत्रं दारुणैर्ग्रहैः |
आवेदयन्ति दैवज्ञावः सूर्याङ्गारकराहुभिः || २-४-१८
प्रायेण हि निमित्तानामीदृशानां समुद्भवे |
राजा हि मृत्युमाप्नोति घोरं वापदमृच्छति || २-४-१९
तद्यावदेव मे चेतो न विमुञ्चति राघव |
तावदेवाभिषिञ्चस्व चला हि प्राणिनां मतिः || २-४-२०
अद्य चन्द्रोभ्युपगतः पुष्यात्पूर्वं पुनर्वसू |
श्वः पुष्ययोगं नियतं वक्ष्यन्ते दैवचिन्तकाः || २-४-२१
ततः पुष्येऽभिषिञ्चस्व मनस्त्वरयतीव माम् |
श्वस्त्वाहमभिषेक्ष्यामि यौवराज्ये परंतप || २-४-२२
तस्मात्त्वयादप्रभृति निशेयं नियतात्मना |
सह वध्वोपवस्तव्या दर्भप्रस्तरशायिना || २-४-२३
सुहृदश्चाप्रमत्तास्त्वां रक्षन्त्वद्य समन्ततः |
भवन्ति बहुविघ्नानि कार्याण्येवंविधानि हि || २-४-२४
विप्रोषितश्च भरतो यावदेव पुरादितः |
तावदेवाभिषेकस्ते प्राप्तकालो मतो मम || २-४-२५
कामं खलु सतां वृत्ते भ्राता ते भरतः स्थितः |
ज्येष्ठनुवर्ती धर्मात्मा सानुक्रोशो जितेन्द्रियः || २-४-२६
किन्तु चित्तं मनुष्याणामनित्यमिति मे मतिः |
सतां च धर्मनित्यानां कृतशोभि च राघव || २-४-२७
इत्युक्तः सोओऽभ्यनुज्ञातः श्वोभाविन्यभिषेचने |
व्रजेति रामः पितरमभिवाद्याभ्ययाद्गृहम् || २-४-२८
प्रविश्य चात्मनो वेश्म राज्ञोद्धिष्टेऽभिषेचने |
तत्क्षणेन च निर्गम्य मातुर्न्तःपुरं ययौ || २-४-२९
तत्र तां प्रवणामेव मातरं क्षौमवासिनीम् |
वाग्यतां देवतागारे ददर्शायाचतीं श्रियम् || २-४-३०
प्रागेव चागता तत्र सुमित्रा लक्ष्मण स्तदा |
सीता चानायिता श्रुत्वा प्रियं रामाभिषेचनम् || २-४-३१
तस्मिन् काले हि कौसल्या तस्थावामीलितेक्षणा |
सुमित्रयान्वास्यमाना सीतया लक्ष्मणेन च ||२-४-३२
श्रुत्वा पुष्येण पुत्रस्य यौवराज्याभिषेचनम् |
प्राणायामेन पुरुषं ध्यायमाना जनार्दनम् || २-४-३३
तथा सनियमामेव सोऽभिगम्याभिवाद्य च |
उवाच वचनं रामो हर्ष्यंस्तामिदं तदा || २-४-३४
अम्ब पित्रा नियुक्तोऽस्मि प्रजापालनकर्मणि |
भविता श्वोऽभिषेको मे यथा मि शासनं पितुः || २-४-३५
सीतया प्युपवस्तव्या रजनीयं मया सह |
एवमृत्विगुपाध्यायैस्सह मामुक्तवान् पिता || २-४-३६
यानि यान्यत्र योग्यानि श्वो भाविन्यभिषेचने |
तानि मे मङ्गळान्यद्य वैदेह्याश्चैव कारय || २-४-३७
एतच्छ्रुत्वा तु कौसल्या चिरकालाभिकाङ्क्षितम् |
हर्ष्बाष्पकलं वाक्यमिदं राम मभाषत || २-४-३८
वत्स राम चिरं जीव हतास्ते परिपन्थिनः |
ज्ञातीन्मे त्वं श्रियायुक्तः सुमित्रायाश्च नन्दय || २-४-३९
कल्याणे बत न्क्षत्रे मयि जातोऽसि पुत्रक |
येन त्वया दशरथो गुणैराराधितः पिता || २-४-४०
अमोघं बत मे क्षान्तं पुरुषे पुष्करेक्षणे |
येयमिक्ष्वाकुराज्यश्रीः पुत्र त्वां संश्रयिष्यति || २-४-४१
इत्येवमुक्तो मात्रेदं रामो भ्रातरमब्रवीत् |
प्राञ्जलिं प्रह्वमासीनमभिवीख्स्य स्मयन्निव || २-४-४२
लक्ष्मणेमां माया सार्धं प्रशाधि त्वं वसुन्धराम् |
द्वितीयं मेऽन्तरात्मानं त्वामियं श्रीरुपस्थिता || २-४-४३
सौमित्रे भुङ्क्ष्व भोगां स्त्वमिष्टान् राज्यफलानि च |
जीवितं च हि राज्यं च त्वदर्थमभिकामये || २-४-४४
इत्युक्त्वा लक्ष्मणं रामो मातरावभिवाद्य च |
अभ्यनुज्ञाप्य सीतां च जगाम स्वं निवेश्नम् || २-४-४५
|| इत्यार्षे श्रीमद् रामायणे आदिकाव्ये अयोध्य कान्दे चतुर्थः सर्गः ||
